Jan Grajowski, Tadeusz Cygan...

Jan Grajowski

Potomek Jana Grajowskiego - rotmistrza królewskiego żyjącego w XVI wieku w Grajowie. Wg Marcina Sejkotta nazwa komory Kray w Kopalni Soli w Wieliczce pochodzi od nazwiska generała austriackiego Jochana Kray fon Krayow, który urodził się w Grajowie pod Wieliczką w 1720 roku jako Jan Grajowski- drobny szlachcic.

Chcąc zostać wojskowym wyemigrował w 1736 roku do Austrii, gdzie wstąpił do wojska i szybko się zgermanizował. Biorąc udział w wojnach z Turcją doszedł do rangi generała. W 1795 roku przeszedł na emeryturę. Ponownie do służby został powołany w 1800 roku. Dostał armię Dunaju (120 tysięcy żołnierzy) i zadanie podbicia wojsk francuskich. Pod Muchll w Bawarii rozbił korpus francuski Bernadota (założyciela nowej dynastii szwedzkiej).

Kiedy wiadomość o tym dotarła do Wiednia przypomniano sobie, o tym gdzie się urodził i przekazano tę informację do Wieliczki. Urzędnicy nazwali jego nazwiskiem nową komorę w Kopalni Soli „Wieliczka”- Komora Kray. Nazwy komór były zarezerwowane dla zasłużonych. Dwa miesiące po tym zwycięstwie armia Dunaju została rozbita przez Francuzów, a generał Kray został ponownie zdymisjonowany.

Zmarł w Wiedniu w 1804 roku w wieku 84 lat. Austriacy zaniedbali zmianę nazwy komory i tak zostało.

 

Tadeusz Cygan

pseudonimy: „Czarny”, „Strzygniew”, „Tadzik”, „Tadzio”, „Wiktor”, „Zaruski”
używał nazwisk: Jerzy Zerski, Tadeusz Zaruski

Tadeusz Cygan urodził się 1 grudnia 1914 roku w Grajowie w rodzinie Józefa i Franciszki z domu Grotyńskiej. W Wieliczce ukończył miejscowe gimnazjum, a w 1935 r. zdał maturę i jako pierwszy grajowianin został absolwentem tej szkoły. W okresie 1935-1938 uczył się w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej – Komorowie. Po jej ukończeniu został mianowany podporucznikiem służby stałej piechoty ze starszeństwem decyzją z dnia 10 października 1938 r. z przydziałem do 20 pułku piechoty (pp) w Krakowie, na stanowisko dowódcy plutonu.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. był dowódcą kompanii rowerzystów 20 pp. Uniknął niewoli i przebywał w Krakowie. Na początku 1940 r. kpt. Antoni Baszniak ps. „Dzik” - Komendant Obwodu Krosno Związku Walki Zbrojnej ściągnął go z Krakowa do Krosna, gdzie prowadził ożywioną działalność konspiracyjną w ZWZ.
W końcu 1940 r., mjr Witold Obidowicz PS. „Orszak” przeniósł go na stanowisko zastępcy Komendanta Obwodu ZWZ Sanok. W pierwszych miesiącach 1941 r. nastąpiły na tym terenie obszerne wsypy. Dwukrotnie wyrwał się z grożącego mu aresztowania, za drugim razem został ranny w nogę, podczas wymiany strzałów z gestapowcami. Udało mu się zbiec do Bażanówki, gdzie został opatrzony. Po podleczeniu przebywał na kwaterze u znajomego w Haczowie, gdzie w lutym 1942 r. po donosie konfidenta gestapo został aresztowany i osadzony w więzieniu w Sanoku. W dniu 7 lipca 1942 r. wraz z dwoma współwięźniami zostaje uwolniony przez miejscową siatkę Armii Krajowej dowodzoną przez komendanta obwodu por. Rudolfa Rybę ps. „Rudek". We wrześniu 1942 r. został skierowany przez KG AK z dokumentami na nazwisko Wiktor Zaruski do dyspozycji Komendy Okręgu Lwów AK. Od grudnia 1942 lub od stycznia 1943 r. pełnił funkcję Komendanta Obwodu AK Rawa Ruska. Od stycznia 1943 r. pełnił równocześnie funkcję Komendanta Inspektoratu Rejonowego Rawa Ruska AK. W dniu 11 listopada 1943 r. został awansowany do stopnia porucznika służby stałej. Po rozbiciu struktur inspektoratu na przełomie listopada i grudnia 1943 r. wyjechał do Lwowa. W końcu I kwartału 1944 r. został odwołany z funkcji Komendanta Inspektoratu - pozostał do dyspozycji Szefa Sztabu Okręgu Lwów. W marcu 1944 r. brał udział w ewakuacji zrzutu na teren rejonu Winniki pod Lwowem, a w połowie kwietnia w nieudanej akcji koncentracji oddziałów leśnych w Lasach Janowskich pod Lwowem, rozbitej przez Niemców i UPA.
Przed akcją „Burza” skierowano go do wsi Sokolniki, w rejonie wiejskim Zubrza Dzielnicy Południowej, gdzie objął dowództwo nad połączonym plutonem AK i BCh oraz zaczął organizować oddział leśny (10 kompanię 40. pp. AK). Założeń akcji „Burza” w Sokolnikach nie przeprowadzano, wobec wycofania się Niemców. W lipcu został mianowany dowódcą 10 kompanii 40 pp AK. We wrześniu 1944 r., zgłosił się w dowództwie formowanych właśnie oddziałów leśnych „Warta” w Jarosławiu i objął dowództwo kompanii w batalionie „D”. Aresztowany 23 listopada 1944 r. w klasztorze O.O. Dominikanów w Borku Starym. Został osadzony w więzieniu w Rzeszowie, a następnie przez obóz w Bakończycach pod Przemyślem, wywieziony do łagrów w Stalinogorsku, skąd uciekł i w lutym 1945 r. powrócił do Polski. Odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari.
Do 1949 r. był kierownikiem domu wypoczynkowego w Kudowie Zdroju, a potem w Domu Wczasowym „Bristol” w Zakopanem. Przeniósł się potem do Krakowa. Pracował następnie w Marynarce Handlowej, a ostatnie lata swojego życia spędził w rodzinnym Grajowie u rodziny, posiadającej tam gospodarstwo rolne. Zmarł na wylew krwi do mózgu 22 lipca 1986 r. w szpitalu wojskowym w Krakowie. Spoczywa na cmentarzu w Wieliczce: kwatera 10, rząd 9, grób 21.

Życiowe losy Tadeusza Cygana opisane zostały przez grajowiankę Natalię Hankus w pracy „Wierni ideałom BÓG – HONOR - OJCZYZNA” zgłoszonej do V edycji Ogólnopolskiego Konkursu "Losy Bliskich i losy Dalekich - życie Polaków w latach 1914-1989".  Praca została doceniona przez Komisję Wojewódzką i Natalia znalazła się w gronie finalistów etapu wojewódzkiego. Cała praca dostępna jest po kliknięciu w tym miejscu: część 1, część 2.

źródło:
strona poświęcona II Wojnie Światowej
strona Klubu Historycznego im. gen. S. Roweckiego „Grota” Przy Kole Wieliczka Światowego Związku Żołnierzy AK
materiały udostępnione przez Marię Cygan
własne