Pierwsza szkoła w Grajowie powołana została do życia na mocy decyzji Krajowej Rady Szkolnej we Lwowie i Okręgowej Rady Szkolnej w Wieliczce. W dniu 20 września 1903 roku naukę w stopniu I mieszanym rozpoczęło 48 uczniów z roczników 1893-1897. Do stopnia II zapisano 52 dzieci starszych roczników.

Szkoła Podstawowa im. Siostry Emilii Podoskiej w Grajowie
dyrektor: Lucjan Rówiński
adres: Grajów 177, 32-020 Wieliczka
telefon: 12 278 32 06
www: spgrajow.eu
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Pierwszym nauczycielem i kierownikiem szkoły, mieszczącej się w wynajmowanej jednej z izb domu państwa Biernatów (dziś już nieistniejący), był Jakub Szydłak, który na wiele lat związał swoje losy z Grajowem. Tutaj się ożenił i wybudował dom. Od początku nauki materiał programowy był podzielony na: czytanie, pisanie, język polski, rachunki połączone z nauką o formach geometrycznych i śpiew. W późniejszych latach przeniesiono szkołę do domu państwa Sosinów, który znajdował się w pobliżu obecnej szkoły. W roku szkolnym 1904/1905, w związku z podjęciem pracy przez Józefę Urbanówną, uruchomiono stopień III, a w następnym roku stopień IV, którego gospodynią była Maria Okońska. W roku szkolnym 1910/1911, decyzją Okręgowej Rady Szkolnej, nastąpiła zmiana na stanowisku kierownika jednoklasowej szkoły ludowej. Jakuba Szydłaka zastąpił Antoni Michalski. Odeszła również Maria Okońska, a na jej miejsce przyszedł Józef Trzewiczek, który od następnego roku szkolnego do 1932 roku był kierownikiem szkoły. We wszystkich stopniach religii nauczał ks. Władysław Prorok.

W 1913 roku nauka rozpoczęła się w nowym budynku, który stanął na działce sprzedanej przez Józefa Michalika. Akt notarialny spisany został w Wieliczce w kancelarii Emanuela Wintera w dniu 27 kwietnia 1910 roku w obecności rodziny Józefa Michalika i Jana Kozaka - przewodniczącego rady szkolnej w Grajowie. Budynek szkoły wybudowano z cegły i pokryto spadzistym dachem. Składał się z dwóch sal lekcyjnych, korytarza i dwuizbowego mieszkania służbowego. Miał dwa niezależne wejścia: centralne prowadzące do sal lekcyjnych i boczne do mieszkania służbowego. Koszty budowy pokryte zostały z ryczałtowego zasiłku, ale wiele prac przy budowie wykonali nieodpłatnie mieszkańcy wsi. Poświęcenia szkoły - zgodnie z obowiązującą wówczas tradycją - dokonał najprawdopodobniej ks. Ferdynand Sznąjdrowicz uczący w szkole religii.

Rok 1914 przyniósł wybuch I wojny światowej, ale szkoła pomimo niesprzyjających warunków pracowała nadal w czterech stopniach. Poszerzono nawet ofertę edukacyjną, bowiem od 7 września 1914 roku uczniowie chętni do dalszej nauki mogli ją kontynuować w pobliskich Dobranowicach w oddziałach V, VI i VII prowadzonych przez siostry Felicjanki. W okresie I wojny światowej rozwój szkolnictwa został gwałtownie zahamowany, wielu uczniów, zwłaszcza starszych roczników, nie uczęszczało do szkoły, zastępując w gospodarstwie ojców powołanych do broni. Nastały czasy biedy i niedostatku. Dzieci były niedożywione, chorowały, brakowało ubrań i butów.

Rok 1918 przyniósł zakończenie I wojny światowej, a w Polsce po 123 latach niewoli upragnioną wolność. Nastąpiła całkowita repolonizacja szkolnictwa. Grono nauczycielskie w dniu 5 grudnia 1918 roku złożyło ślubowanie na wierność Rzeczypospolitej Polskiej. Tegoż roku, do pracy w szkole, na miejsce Heleny Wójcikówny, przyszła Zenobia Grzybowska (później Trzewiczkowa), która w Grajowie pracowała aż do 1951 roku, a od 1932 roku była kierownikiem szkoły. Zyskała uznanie władz oświatowych, czego wyrazem był srebrny Krzyż zasługi, oraz sympatię uczniów i ich rodziców.

W latach 1918-1931 uczniowie pobierali naukę w czterech stopniach, a od 1932 roku w pięciu. W szkole pracowali kolejno: Janina Heptówna, Antonina Cieślanka, Irena Piotrowska, Kazimierz Bartyzel. Religi nauczał ks. Józef Mazurkiewicz.

W latach II wojny światowej nauka odbywała się w czterech oddziałach. Do szkoły w każdym roku zapisywało się ponad stu uczniów, choć uczęszczali bardzo nieregularnie, z powodu chorób i braku odzieży. Starsi uczniowie pracowali na roli. W tych ciężkich czasach kontynuowano naukę religii, dzieci przystępowały do I Komunii Świętej w kościele św. Klemensa w Wieliczce. W 1943 roku państwo Trzewiczowie zostali zwolnieni z pracy, ale mieszkali nadal w szkole. Nie mając pensji i własnego gospodarstwa korzystali z pomocy mieszkańców wsi, którzy zaopatrywali ich w żywność. Dzięki temu przetrwali okres wojny. W 1943 roku kierownictwo szkoły powierzono Jakubowi Szydłakowi, który pełnił tę funkcję do 1 lutego 1945 roku. W szkole pracowała również jego córka Stanisława. W styczniu 1945 roku przez Grajów uciekali niemieccy żołnierze frontowi, a za nimi podążała Armia Czerwona. 25 stycznia 1945 roku w pobliżu szkoły, publicznie rozstrzelano 20 Niemców. Następnego dnia gospodarze załadowali ciała na furmanki i zawieźli je do pobliskiego lasu, gdzie wykopano zbiorową mogiłę i pochowano zabitych.

Podczas wojny budynek szkolny został poważnie zniszczony. W 1945 roku dokonano remontu dachu. Tutejsza gromada, chociaż biedna i małorolna, wniosła na ten cel swój wkład w kwocie 40 000 zł. W następnych latach wydatki na szkołę były bardzo ograniczone. Kupowano jedynie węgiel, miotły i dzienniki. W 1948 roku kierowniczka szkoły wielokrotnie czyniła starania w gminie Koźmice Wielkie, o dokonanie niezbędnych poprawek, aby szkoła, po wojnie już ośmioklasowa, mogła pracować. Nauka odbywała się do godz. 21:00. Oprócz nauki w klasach łączonych prowadzono również kursy dla analfabetów. W latach 1948-1950 23 dorosłych mieszkańców wsi opanowało elementarną umiejętność czytania, pisania i rachowania.

W 1951 roku państwo Trzewiczkowie opuścili Grajów, kierownikiem szkoły została Helena Aliśkiewicz, a w 1953 roku Ignacy Szybowski, który pełnił tę funkcje do 1956 roku. Jego następcą został Adam Ptak. Za jego kadencji, w latach 1957-1959 do istniejącego budynku szkoły dobudowano dwie sale lekcyjne. Powołano Społeczny Komitet Rozbudowy Szkoły, któremu przewodniczył Władysław Kmiecik. Od roku szkolnego 1961/1962 szkoła stała się świecką placówką oświatową, a od roku 1966/1967 szkołą ośmioklasową. Kolejnym kierownikiem szkoły został Zbigniew Iskra. Z dniem 1 maja 1972 roku weszła w życie Karta Praw i Obowiązków Nauczyciela. Dotychczasowi kierownicy szkół zostali dyrektorami.

W roku szkolnym 1974/75 uruchomiono punkt przedszkolny, przygotowujący dzieci do nauki w klasie pierwszej. Później przekształcono go w oddział przedszkolny. Po odejściu ze szkoły Zbigniewa Iskry istniejące mieszkanie służbowe zmieniono na sale lekcyjne i pokój nauczycielski. W latach 1975 – 1979 dyrektorem szkoły była Anna Bugaj, pracująca w niej od 1953 r. Pomimo bardzo skromnych warunków lokalowych, przechodnich sal lekcyjnych, braku Sali gimnastycznej i nauki w klasach łączonych, szkoła starała się na miarę swoich możliwości organizować dodatkowe zajęcia dla uczniów.

Następcami Anny Bugaj na stanowisku dyrektora szkoły zostali: najpierw Maria Abram (1979 – 1988), a po jej odejściu na emeryturę Zbigniew Tota (1987 – 1991). W 1990 roku odbyło się przekazanie szkół samorządowi gminnemu. Burmistrz odwołał dotychczasowych dyrektorów i ogłosił konkursy na te stanowiska. Pierwszym dyrektorem szkoły wyłonionym podczas konkursu była Maria Bochenek (1991 – 1994). W roku szkolnym 1990/91 przywrócono w szkołach naukę religii. Zrezygnowano również z obowiązkowej nauki języka rosyjskiego, wprowadzając w zamian naukę języka angielskiego.

W latach 1990 – 1996 przeprowadzono modernizację szkoły. Dokonano adaptacji strychu, uzyskując pomieszczenie na bibliotekę, sekretariat z kancelarią, pokój księgowej i korytarz o łącznej powierzchni 69 m2. W szkole powstały ubikacje, zmodernizowano kotłownie, wymieniono siatkę ogrodzeniową. Koszty rozbudowy pokryto z funduszy gminy, Kuratorium Oświaty, środków Ministerstwa Edukacji Narodowej. Część prac wykonali nieodpłatnie mieszkańcy Grajowa. Obowiązki dyrektora w latach 1994 – 1996 pełniła Lucyna Daniec. Następnie dyrektorem został Bogusław Borowski (1996 – 1999), a po nim na następne trzy kadencje Stanisław Gąsienica (1999 – 2015). W roku szkolnym 1999/2000 po raz ostatni prowadzona była nauka w systemie ośmioklasowym, gdyż od następnego wprowadzono reformę systemu edukacji – sześcioklasową szkołę podstawową, a po niej trzyletnie gimnazjum. Uczniowie po ukończeniu szkoły kontynuowali naukę kolejno w gimnazjach Wieliczce i Koźmicach Wielkich, a następnie po otwarciu nowej placówki w Dobranowicach.

W maju 2006 roku szkoła otrzymała dziesięciostanowiskową pracownię komputerową z dostępem do internetu i od tego czasu uczniowie już od I-szej klasy objęci są nauczaniem informatyki. W szkole zrealizowano wiele projektów dla uczniów korzystając z możliwości, jakie dało Polsce wejście do Unii Europejskiej.

W połowie 2013 roku instytucję gminne podjęły decyzję o przeprowadzeniu koniecznych prac, które miały spowodować rozbudowę szkoły. Planowany na lato 2014 roku termin ukończenia rozbudowy (o pomieszczenia o łącznej powierzchni blisko 250 m kw.) po początkowych trudnościach (pierwszy przetarg na wykonanie przedsięwzięcia unieważniono (z powodu zbyt wysokich cen; firma, która wygrała drugi przetarg wycofała się z podpisania umowy, co spowodowało konieczność ogłoszenia kolejnego konkurs ofert) miał zakończyć się jesienią, został jednak prolongowany. Przyczyną tego była konieczność wykonania dodatkowych koniecznych prac, które się ujawniły podczas rozbudowy.

Przeprowadzono generalny remont sal lekcyjnych, korytarzy i sanitariatów w starej części budynku, budowę nawierzchni utwardzonych, zbiornika na nieczystości ciekłe, zbiornika na wody opadowe oraz przyłącza do sieci gazowniczej. Wartość inwestycji wyniósł ponad 1 100 000 zł. Zakres prac był tak duży, że na czas ich trwania przeniesiono uczniów do zastępczych budynków. Dla dzieci z klas IV-VI lekcje były prowadzone w siedzibie jednostki OSP Grajów. Młodsze dzieci były dowożone do Dobranowic, gdzie na potrzeby oświatowe zaadaptowano tzw. starą szkołę (dla kl. I-III) oraz remizę (dla „zerówki”). Nowy rok szkolny 2015/2016 na stanowisku dyrektora rozpoczął Lucjan Rówiński, a zajęcia w wyremontowanej szkole zainaugurowało 102 uczniów i 29 dzieci oddziału przedszkolnego.

Literatura:
Czarnota-Bajorek A., Grajów 1330-2010
Czarnota-Bajorek A., Grajów 1330-2015